Festival aan de Werf 2012 – Donkere Kamer van Dries Verhoeven
Intieme ervaring over kijken en bekeken worden
Het is donker in de provisorische foyer in voormalig kerkgebouw Ottone. Dries Verhoeven springt op een stoel, stelt zich voor en vertelt dat het in de zaal nog veel donkerder is. En vraagt ons de mobiel helemaal uit te zetten, jassen en tassen achter te laten en niet meer te praten. Verhoeven (1976) is theatervormgever, scenograaf en als zelfstandig theatermaker bekend om zijn ervaringsvoorstellingen, dus we nemen het graag van hem aan. Maar wat een zware toon zet hij daarmee!
Licht en donker
Eenmaal binnen is het inderdaad op een paar rode peertjes na donker. We nemen plaats op draaistoeltjes die in een ovaal om het speelvlak heen staan, twee toegangspaden vrijlatend. Dan gaat het licht uit en zien we geen hand meer voor ogen. Slik. Zo ziet de wereld er dus altijd uit voor de blinde spelers van deze voorstelling. Een vrouw vertelt over stilte en geluid, over licht en donker en besluit: “If all people closed their eyes at the same time light wouldn’t exist.”
Langzaam ontdekken onze ogen videobeelden op de muren en balkons om ons heen. Ah, Utrecht! En het gezicht van een vrouw en het achterhoofd van een man. De vrouw wandelt door de straten, beschrijft zichzelf, vertelt wat zij waarneemt en wat wij zien. Ik voel me bijna betrapt als ze beschrijft hoe, als zij even zwijgt, mijn ogen de rest van het beeld scannen op zoek naar iets interessants. Ze geeft ons ook een kijkje in haar leven: hoe ze met haar stem de afstand meet tussen zichzelf en een muur, en uit haar hoofd leert welke kleren uit haar kast met elkaar te combineren zijn. Ze heeft een prachtige dictie maar het zijn niet haar eigen woorden, waardoor het af en toe een beetje schuurt. Dat mag.
Filmset
Intussen wandelt ze langzaam, via een filmset op de Nieuwe Gracht, naar Ottone. Het publiek loopt naar binnen, de zaalwachten staan bij de deur. Blijkbaar is dit vandaag opgenomen, misschien gisteren, maar in elk geval niet langer geleden. Spannend! Maar hoe is die film nu toch gemaakt? Het antwoord op die vraag komt binnen in de vorm van een karretje met vier camera’s. De man trekt de kar, de vrouw die we steeds hebben zien praten loopt erachter met haar gezicht voor één van de camera’s. Een microfoon onder de camera vangt haar woorden.
De andere spelers komen binnen, nemen beurtelings plaats voor de camera’s en vertellen details uit hun leven. Soms grappig, soms aandoenlijk, maar met lichtheid gebracht. Een vrouw met glazen ogen heeft een doosje oude exemplaren meegebracht, een jongen vertelt droog dat zijn ouders familie van elkaar zijn en hij dus niet kan zien, een jongen zegt dat hij modern maar stoer haar heeft en zo graag een pokerface zou hebben. Een oudere vrouw heeft een apparaatje bij zich dat haar de kleur vertelt van wat ze tegenkomt. Ze duwt het tegen haar sjaal en een blikkerige stem zegt: “Donkerpaars!”.
Hoe hou je je hoofd?
Ze spelen een soort quiz met elkaar: iemand leest een situatie voor van een kaartje, en iedereen probeert die uit te beelden en te beschrijven hoe dat moet. Hoe hou je je hoofd, je lichaam en je handen, hoe is je mimiek als je verliefd bent, of gast bij Zomergasten? Als verliefde open je je ogen wijd, zorg je dat je hoofd in de richting is gedraaid van de ander, houd je gezicht scheef en probeer de hand van de ander aan te raken. Bij Zomergasten mag je af en toe glimlachen maar niet de hele tijd, je flappert niet met je handen en houdt je hoofd stil.
Eigenlijk heeft een blinde voor alles in het leven mediatraining nodig, besef ik. Iemand moet hen dit allemaal in de loop van hun leven hebben uitgelegd, hen geduldig gecorrigeerd op sociaal ongewenst gedrag. En zij doen hun uiterste best zich aan al die instructies te houden. Ook de ziende mens kan veel fout doen. Stiekem gaan zitten sms’en want de blinde ziet het toch niet, of in een club op een blinde vrouw aflopen en, terwijl ze net zo lekker staat te dansen, vragen of je haar kunt helpen.
Theatraal
In het laatste deel van de voorstelling komen er ineens roze pruiken voorbij, zwarte zonnebrillen, danspasjes en een striptease. Geen idee waarom. De kracht van de voorstelling is dat wij als zienden een kijkje krijgen in het leven van blinde medemensen, zonder dat het gênant of zwaar wordt. Dat we daardoor beseffen dat wij geneigd zijn altijd door de ogen van anderen, of van de media, naar onszelf te kijken, de hoofdrol te spelen in onze eigen film. Die boodschap overbrengen gaat beter zonder roze pruik en was ook prima gelukt met een tas onder de stoel.
De locatie lijkt niet optimaal: Ottone is klein, en de balkons zorgen ervoor dat het publiek steeds maar stukjes van het beeld ziet. In de in München opgenomen trailer zie ik dat de voorstelling daar veel meer ruimte had, wat waarschijnlijk beter werkte. Maar Dries Verhoeven heeft met Donkere Kamer, op een paar roze pruiken na, in elk geval een juweeltje afgeleverd en de bezoekers een bijzondere en intieme ervaring meegegeven over kijken en bekeken worden.
regie: Dries Verhoeven
dramaturgie: Koen Tachelet, Nienke Scholts
met tekstbijdragen van: Tim Etchells
spelers: Livia Hofman-Buoni, Saïd Gharbi, Charlotte Glorie, Leslie Mader, Adam Hachana
lichtontwerp: Jürgen Kolb
techniek: Roel Evenhuis, Karl Klomp, Peter Zwart en Matthijs van Meeuwen
productie: Saskia Schoenmaker, Nikita Oldert
Gezien op 18 mei 2012 tijdens Festival aan de Werf in Utrecht.
Eerder gepubliceerd op Cultuurpodium Online. Foto’s van Kris de Witte.