TOT

3Abschied – van weglopend publiek en een daverend applaus

De Grote Zaal van de Stadsschouwburg Amsterdam is uitverkocht. Op het voortoneel staan stoelen, muziekinstrumenten en lessenaars. Er wordt geapplaudisseerd als de musici opkomen. Net als bij een concert. Bij dans ‘hoort’ dat niet – elke discipline kent z’n eigen conventies.

Behalve Mezzosopraan Ursula Hesse von den Steinen is iedereen uiterst casual gekleed: een spijkerbroek en t-shirt is de meest voorkomende dracht. De zangeres valt op in haar jurk en met haar spiegelende oorbellen. Anne Teresa De Keersmaeker gaat zitten bij een tafel aan de zijkant van waaruit ze zelf licht en geluid bedient. Ze start een CD, en gezamenlijk luisteren we naar een opname van Der Abschied uit Das Lied von der Erde. Tot ze de CD plotseling stopt, naar de voorrand van het toneel loopt en begint te praten. Ze licht toe dat we hebben geluisterd naar Kathleen Ferrier, toen ze dit zong al terminaal ziek.

Der Abschied moet gedanst

Ze vertelt van haar wens, dans te maken op Der Abschied, en van de weerstand die ze daarbij heeft moeten overwinnen. “Er is zoveel mooie dansmuziek, en jij kiest dit? ’t Is ook altijd hetzelfde met jullie choreografen. Hoe dans je nou over de dood?” En toen ze doorzette, en een zangpedagoge benaderde om haar het lied te leren zingen: “Het is alsof je niet kunt lopen en me vraagt je te begeleiden bij de beklimming van de Mount Everest.” Wie De Keersmaeker een beetje kent, weet dat wat ze in haar hoofd heeft er niet meer uit te praten is. Der Abschied moest en zou gedanst worden.

Haar persoonlijke inleiding treft me als een aangename manier om het publiek mee te nemen op een moeilijke reis. Ze doet het licht aan en geeft ons vijf minuten om de tekst van het lied, aan de deur in drie talen uitgedeeld, nog even goed door te lezen, als alternatief voor een boventiteling die vaak zo storend is voor de concentratie. Dan gaat het licht weer uit en spelen de muzikanten het Lied. De Keersmaeker beweegt tussen hen door, dartelt op haar bergschoenen van de ene muzikant naar de andere, alsof ze in de muziek wil kruipen, luistert met haar lichaam. Letterlijk en figuurlijk is er weinig ruimte voor dans.

Een uur voorbij, en nu?

Er is een uur voorbij, het stuk is gespeeld. Wat nu? De voorstelling duurt 2 uur, zo weten we. Jérôme Bel komt op, en vertelt dat hij met wat we nu hebben gezien niet tevreden was. Het was een mooi concert, en De Keersmaeker is zichtbaar geraakt door de muziek, maar stijgt er niet bovenuit, voegt er niets extra’s aan toe vanuit haar eigen expertise als dansmaker. Gemompel in de zaal: precies, dat was ons ook al opgevallen. Het is een interessante zoektocht, laat maar zien waar die heenleidt.

Poging twee om de essentie van Der Abschied te vatten is, de musici tijdens de laatste zinnen één voor één het toneel te laten verlaten. Vervolgens doen ze hetzelfde stuk nog eens, maar vallen één voor één ‘dood’ neer. Tja, begrijpelijk dat je het in de studio probeert, maar of je zulke mislukte pogingen moet tonen?

Dan komt het laatste Abschied: alleen pianist Jean-Luc Fafchamps en Anne Teresa De Keersmaeker blijven op het toneel, en De Keersmaeker brengt Der Abschied zonder microfoontje ten gehore. Persoonlijk en kwetsbaar, maar technisch verre van volmaakt, zeker na de bezielde uitvoering van Hesse von den Steinen die we net hebben gehoord. Menigeen wordt het teveel: middenin de zaal staan hele rijen mensen op en verlaten stommelend de zaal. Moet dat nou, op zo’n stil en breekbaar moment? Maar blijkbaar hielden ze het niet meer uit, of wilden luid hun ergernis kenbaar maken.

De laatste zin is gezongen, De Keersmaeker kijkt vanaf het voortoneel de zaal in, loopt dan naar de techniektafel, doet het licht uit en weer aan. Het klappen begint aarzelend, maar ontwikkelt zich, verrassend genoeg, tot een daverend applaus.

Zoektocht

De Keersmaeker zoekt naar nieuwe wegen, wil naar de essentie van de dans, èn wilde bij hoog en bij laag iets met Der Abschied. Deze zoektocht is in de vorm van drie producties te zien geweest in het Holland Festival. Het eerste deel, Keeping Still, vond ik daarvan het interessantst: dans zonder opsmuk, maar met een vanzelfsprekende virtuositeit en présence. The Song vond ik voor een zogenaamd ‘kaalgestripte’ voorstelling nog veel te bedacht. En 3Abschied lijkt gewoon niet gelukt, of niet af. Bels conclusie na het eerste deel van de voorstelling geldt wat mij betreft voor het geheel: De Keersmaeker is geraakt door de muziek, maar stijgt er niet bovenuit. Prima, zo’n zoektocht, en dat het een zoektocht is had het Holland Festival het publiek wel wat duidelijker mogen maken, maar ik ben vooral benieuwd wat die nieuwe wegen zullen zijn. Want gevonden zijn ze nog niet.

Concept – Anne Teresa De Keersmaeker, Jérôme Bel
Muziek – Gustav Mahler, Das Lied von der Erde (Der Abschied)
Bewerking Der Abschied / Das Lied von der Erde – Arnold Schönberg
Muzikale leiding – Georges-Elie Octors
Dans – Anne Teresa De Keersmaeker
Mezzosopraan – Ursula Hesse von den Steinen
Met 13 musici van het Ictus Ensemble

De voorstelling maakt deel uit van de ‘esthetisch ecologische trilogie’. Keepin Still – Part I was te zien op 4 juni 2010 in het Transformatorhuis op het terrein van de Westergasfabriek. Deel 2, The Song stond 5 en 6 juni in Het Muziektheater. Deel 3, 3Abschied, was op 12 en 13 juni te zien in de Stadsschouwburg Amsterdam.

Eerder gepubliceerd op Cultuurpodium Online. Foto’s van Herman Sorgeloos.